تاسیسات آتش نشانی ساختمان

تاسیسات آتش نشانی ساختمان؛ از پیشگیری تا اطمینان از ایمنی

در هر ساختمان مدرن، از برج های مسکونی گرفته تا مراکز تجاری، تاسیسات آتش نشانی بخش جدایی ناپذیر از طراحی و ایمنی محسوب می شوند. آتش، یکی از غیرقابل پیش بینی ترین خطرات شهری است؛ اما خوشبختانه با اجرای درست سیستم آتش نشانی در ساختمان، می توان از وقوع فاجعه جلوگیری کرد یا آن را به حداقل رساند.

بر اساس آمار سازمان آتش نشانی تهران، بیش از ۶۵٪ آتش سوزی های شهری در سال ۱۴۰۳ به دلیل نقص یا نبود سیستم آتش نشانی استاندارد رخ داده است. این عدد به خوبی اهمیت تاسیسات آتش نشانی ساختمان را نشان می دهد.

در این مقاله، از دید تخصصی اما روان، همه اجزای اصلی تاسیسات آتش نشانی ساختمان، انواع سیستم ها، استانداردها و ضرورت اجرای صحیح آن ها را بررسی می کنیم.

تاسیسات آتش نشانی ساختمان چیست؟

تاسیسات آتش نشانی ساختمان مجموعه ای از تجهیزات و سیستم های هوشمند و مکانیکی است که برای پیشگیری، شناسایی و مقابله با آتش طراحی و نصب می شود.
این سیستم ها شامل دو بخش اصلی هستند:

1. سیستم اعلام حریق (Fire Alarm System): تشخیص سریع حریق.
2. سیستم اطفای حریق (Fire Fighting System): مهار و خاموش کردن آتش.

هدف نهایی، حفاظت از جان و مال ساکنین و کاهش خسارات مادی و انسانی است.
به زبان ساده، تاسیسات آتش نشانی ساختمان مانند یک سپر دفاعی هوشمند عمل می کند که در لحظه خطر، فعال شده و از گسترش آتش جلوگیری می کند.

سیستم آتش نشانی در ساختمان شامل چه تجهیزاتی است؟

یکی از بخش های کلیدی در طراحی تاسیسات آتش نشانی، انتخاب نوع سیستم بر اساس شرایط ساختمان است. یک مثال کاربردی از انواع سیستم های آتش نشانی این است که در برج های مرتفع، طبقات بالا از سیستم تر استفاده می کنند اما طبقات زیرزمین به دلیل اختلاف فشار از سیستم خشک بهره می برند.

هر سیستم آتش نشانی از اجزای مختلفی تشکیل شده است که هر کدام نقش خاصی در مراحل شناسایی، هشدار و اطفا دارند.

۱. سیستم اعلام حریق

سیستم اعلام حریق اولین مرحله از مقابله با حریق است و شامل اجزای زیر می شود:

• دتکتور دود یا حرارت (Smoke & Heat Detectors): حسگرهایی که تغییر دما یا دود را تشخیص می دهند.
• شستی اعلام حریق: دکمه ای قرمز رنگ که ساکنان در هنگام مشاهده آتش به صورت دستی فشار می دهند.
• آژیر و فلاشر: هشدار صوتی و نوری که ساکنان را آگاه می سازد.
• پنل مرکزی کنترل: مغز سیستم که اطلاعات تمام دتکتورها را دریافت و تحلیل می کند.

در یک مجتمع مسکونی، وقتی دتکتور آشپزخانه دود را حس کند، آژیر فعال می شود و مدیر ساختمان بلافاصله از موقعیت دقیق حادثه مطلع می گردد.

۲. سیستم اطفای حریق

سیستم اطفاء حریق مرحله دوم دفاع در برابر آتش است و شامل روش های مختلفی می شود:

• سیستم آبی: متداول ترین روش، شامل شبکه لوله کشی، اسپرینکلر و پمپ.
• سیستم گازی: برای فضاهای حساس مثل اتاق سرور (با گازهایی مثل FM-200 یا Novec 1230).
• سیستم پودری یا کف: مناسب انبارها و کارگاه ها.
• سیستم ترکیبی: تلفیق چند روش بر اساس نوع کاربری ساختمان.

در ساختمان های مسکونی معمولاً سیستم آبی یا اسپرینکلر نصب می شود؛ اما برای مراکز داده و بانک ها، استفاده از گازهای اطفای حریق بدون آسیب به تجهیزات ضروری است.

۳. سیستم آبپاش خودکار (اسپرینکلر)

اسپرینکلر از مؤثرترین اجزای تاسیسات آتش نشانی هست و می تواند بدون نیاز به دخالت انسان، آتش را خاموش کند.
انواع سیستم های اسپرینکلر شامل:

•  سیستم تر: لوله ها همیشه پر از آب هستند؛ مناسب فضاهای معمولی و گرم.
• سیستم خشک: لوله ها پر از هوا یا نیتروژن اند تا از یخ زدگی جلوگیری شود؛ مخصوص مناطق سرد یا پارکینگ ها.
• پیش عملگر (Pre-Action): برای مکان های حساس که نباید به اشتباه فعال شود.
• سیلابی (Deluge): تمام نازل ها بازند و آب هم زمان از همه خارج می شود؛ برای صنایع پرخطر.

برای مثال، در یک برج ۱۵ طبقه با پارکینگ زیرزمینی، ترکیب سیستم خشک در طبقات پایین و سیستم تر در واحدها رایج است.

۴. پمپ های آتش نشانی

قلب تپنده سیستم اطفای حریق، پمپ آتش نشانی است.
این پمپ ها فشار لازم برای رساندن آب به اسپرینکلرها و شیلنگ ها را فراهم می کنند و معمولاً شامل یک مجموعه کامل هستند:

• پمپ اصلی (Main Fire Pump)
• جوکی پمپ (Jockey Pump) برای حفظ فشار سیستم
• پمپ دیزل رزرو برای مواقع قطع برق

پمپ ها ممکن است افقی خطی، دو مکشه یا توربینی عمودی باشند و بر اساس استاندارد NFPA 20 طراحی می شوند.

۵. جعبه آتش نشانی (Fire Hose Cabinet)

در هر طبقه ساختمان، جعبه آتش نشانی شامل قرقره، شیلنگ، نازل و شیر کنترل نصب می شود.

کاربران می توانند در صورت بروز آتش، پیش از رسیدن نیروهای امداد از آن استفاده کنند. این جعبه ها معمولاً در کنار راه پله ها و مسیرهای خروج اضطراری نصب می شوند.

۶. کپسول های آتش نشانی

کپسول ها اولین ابزار مقابله با آتش در لحظات ابتدایی هستند.
انواع خاموش کننده ها:

• آب و کف (برای آتش های کلاس A و B)
• پودر خشک (برای کلاس C)
• دی اکسیدکربن (CO₂) برای تجهیزات برقی
• خاموش کننده ترکیبی چندمنظوره

نکته مهم: استفاده نادرست از نوع نامناسب کپسول ممکن است آتش را تشدید کند، پس آموزش کاربران ضروری است.

۷. شیرهای آتش نشانی (ایستاده و زیرزمینی)

در اطراف ساختمان های بزرگ، شیرهای هیدرانت نصب می شوند تا ماشین های آتش نشانی بتوانند به منبع آب فوری دسترسی داشته باشند.

این شیرها باید طبق نقشه آتش نشانی و تحت نظارت سازمان مربوطه طراحی و نصب شوند.

استانداردها و الزامات تاسیسات آتش نشانی

اجرای سیستم آتش نشانی بدون رعایت استانداردها، نه تنها بی فایده بلکه خطرناک است. مهم ترین مراجع در این زمینه عبارت اند از:

• مقررات ملی ساختمان (مبحث ۳ و ۲۲): الزامات طراحی و نگهداری تجهیزات ایمنی.
• استاندارد NFPA (National Fire Protection Association): مرجع بین المللی طراحی پمپ، اسپرینکلر و شبکه های لوله کشی.
• استاندارد ISIRI (استاندارد ملی ایران): معادل داخلی الزامات NFPA.

نکته: کلیه تجهیزات و سیستم ها باید به صورت دوره ای (حداقل سالی یک بار) بازبینی، سرویس و تست شوند تا کارایی آن ها حفظ گردد. جهت اخذ تاییدیه آتش نشانی، فقط در صورتی صادر می شود که تمامی اجزا طبق نقشه مصوب و استاندارد نصب شده باشند.

مزایا و اهمیت اجرای درست تاسیسات آتش نشانی

اجرای صحیح و اصولی تاسیسات آتش نشانی در ساختمان فقط یک الزام قانونی نیست، بلکه ضامن امنیت و اعتبار پروژه است.

مزایای کلیدی:

1. حفاظت از جان و مال ساکنان: کاهش تلفات جانی و جلوگیری از خسارات سنگین مالی.
2. جلوگیری از گسترش آتش: کنترل سریع شعله ها پیش از رسیدن نیروهای امداد.
3.  دریافت تاییدیه آتش نشانی و پایان کار: بدون نصب سیستم استاندارد، شهرداری پایان کار صادر نمی کند.
4. افزایش ارزش ملک: ساختمان هایی که دارای سیستم آتش نشانی تأییدشده اند، از نظر خریداران معتبرتر و گران تر هستند.

سخن پایانی

ایمنی در ساختمان، تنها با دیوار و قفل تأمین نمی شود؛ بلکه نیازمند یک سیستم آتش نشانی هوشمند، استاندارد و دقیق است.

شرکت صباتام صنعت با تجربه ای گسترده در طراحی، تأمین و اجرای تاسیسات آتش نشانی ساختمان، آماده ارائه خدمات کامل به پروژه های مسکونی، تجاری و صنعتی است.

خدمات ما شامل:

• طراحی و اجرای سیستم اعلام و اطفای حریق مطابق NFPA و ISIRI
•  نصب پمپ های آتش نشانی و اسپرینکلرهای هوشمند
• اجرای شبکه لوله کشی و تست هیدرواستاتیک
• ارائه مشاوره جهت اخذ تاییدیه آتش نشانی
• سرویس و نگهداری دوره ای تجهیزات

در صباتام، هدف ما تنها نصب تجهیزات نیست، بلکه ایجاد آرامش و اطمینان خاطر برای ساکنان و مدیران ساختمان است.

برای دریافت مشاوره آتشنشانی تخصصی رایگان یا بازدید از پروژه های اجرایی، با کارشناسان ما تماس بگیرید.

سوالات متداول

۱. سیستم آتش نشانی آپارتمان چیست؟

در ساختمان های مسکونی، سیستم آتش نشانی شامل کپسول ها، جعبه شیلنگ، پمپ و اسپرینکلر است. در برج ها، سیستم خشک نیز به کار می رود تا آب در ارتفاع بالا با فشار مناسب تأمین شود.

۲. آیا نصب اسپرینکلر در همه ساختمان ها اجباری است؟

طبق مبحث ۳ مقررات ملی ساختمان، برای بناهای بیش از شش طبقه یا با زیربنای بالای ۳۰۰۰ مترمربع، نصب اسپرینکلر الزامی است.

۳. تاییدیه آتش نشانی چگونه گرفته می شود؟

پس از نصب کامل تجهیزات و تست نهایی توسط مهندس ناظر، پرونده به سازمان آتش نشانی ارجاع و بازرس مربوطه تأییدیه صادر می کند.

۴. آیا تست سالانه سیستم آتش نشانی الزامی است؟

بله. سیستم های آتش نشانی باید هر سال توسط شرکت های دارای صلاحیت بازبینی شوند. این امر علاوه بر ایمنی، برای تمدید تاییدیه نیز ضروری است.

۵. تفاوت سیستم تر و خشک در ساختمان چیست؟

در سیستم تر، آب همیشه در لوله ها جاری است؛ اما در سیستم خشک، لوله ها تا زمان وقوع آتش پر نمی شوند. دومی برای فضاهای سرد یا بلندمرتبه مناسب تر است.