قوانین نصب و فاصله استاندارد اسپرینکلر

سیستم اسپرینکلر یکی از حیاتی ترین و استراتژی ترین اجزای سیستم اطفاء حریق است. با این حال، تنها نصب یک اسپرینکلر کافی نیست؛ فاصله گذاری صحیح، رعایت استانداردها، محاسبات دبی و فشار، و انتخاب موقعیت مناسب است که عملکرد واقعی سیستم را تضمین می کنند.

حتی بهترین اسپرینکلرهای جهان هم اگر در فاصله نادرست نصب شوند، نمی توانند سطح پوشش مناسب را ایجاد کنند و این یعنی افزایش ریسک، کاهش بهره وری، و در نهایت آسیب به جان و مال.

در این مقاله، فاصله استاندارد انواع اسپرینکلر را بر اساس اصول فنی و استانداردهای معتبر بررسی می کنیم و تلاش می شود تمامی قوانین و نکات لازم برای اجرای صحیح این سیستم به صورت کامل توضیح داده شود. هدف این مطلب، افزایش آگاهی طراحان، مجریان و کارشناسان ایمنی درباره فاصله گذاری صحیح اسپرینکلرها و جلوگیری از خطاهای رایج در پروژه های ساختمانی و صنعتی است.

چرا فاصله استاندارد اسپرینکلر اهمیت دارد؟

فاصله گذاری صحیح اسپرینکلرها تنها یک الزام فنی نیست؛ بلکه:

• پوشش کامل سطح طبقه را تضمین می کند
• از ایجاد نقاط کور (Dead Zone) جلوگیری می کند
• موجب عملکرد بهینه جریان آب و پاشش درست می شود
• احتمال فشار ناکافی یا پاشش اشتباه را کاهش می دهد

در نتیجه، هنگام بازدید کارشناسان سازمان آتش نشانی، فرایند تأیید و اخذ مجوز سیستم مختل شده و امکان صدور تاییدیه میسر نخواهد بود. به بیان روشن تر، ساختمان عملاً موفق به دریافت تاییدیه آتش نشانی نمی شود.

به بیان ساده، فاصله نصب اسپرینکلر مستقیماً بر ایمنی نهایی ساختمان اثر مستقیم می گذارد.

قوانین و استانداردهای نصب اسپرینکلر

فاصله گذاری اسپرینکلر بر اساس مجموعه ای از قوانین و استانداردها انجام می شود که در پروژه ها با کاربری های مختلف و طراحی های گوناگون معماری ممکن است تفاوت های جزئی داشته باشد. با این حال، اصول کلی یکسان اند و عدم رعایت آن ها می تواند به کاهش عملکرد سیستم منجر شود.

در ادامه، مهم ترین قواعدی که باید رعایت شوند را بررسی می کنیم.

 حداکثر فاصله بین دو اسپرینکلر

یکی از رایج ترین پرسش ها این است که دو اسپرینکلر از یکدیگر باید چقدر فاصله داشته باشند؟

به صورت کلی:

• حداکثر فاصله بین دو اسپرینکلر سقفی (Pendent/Flush/Concealed):
  بین ۳ تا ۴.۶ متر بسته به نوع اسپرینکلر، ارتفاع سقف و سطح خطر
• حداقل فاصله بین دو اسپرینکلر:
  حداقل ۱.۸ متر
  کمتر از این مقدار باعث تداخل الگوی پاشش می شود.

این فاصله ها بسته به نوع اسپرینکلر، تراکم طراحی، خطرپذیری فضا و استاندارد پروژه قابل تغییر هستند، اما اعداد فوق بیشترین کاربرد را دارند.

حداکثر فاصله اسپرینکلر از دیوار

برای جلوگیری از نقاط کور، فاصله اسپرینکلر تا دیوار اهمیت زیادی دارد. اگر اسپرینکلر بیش از حد به دیوار نزدیک یا دور باشد، الگوی پاشش کامل نخواهد شد.

• حداکثر فاصله اسپرینکلر از دیوار:
  معمولاً ۱.۸ متر تا ۲.۳ متر
• حداقل فاصله اسپرینکلر از دیوار:
  حداقل ۱۰۰ میلی متر
  این فاصله برای جلوگیری از انسداد الگوی پاشش و برخورد مستقیم جریان آب با سطح عمودی دیوار در نظر گرفته می شود.

اگر اسپرینکلر بیش از حد به دیوار نزدیک باشد، پاشش آب به دیوار برخورد می کند و الگوی پاشش صحیح شکل نمی گیرد. به بیان دقیق تر، اسپرینکلر باید الگوی پاشش باز و دایره وار داشته باشد تا بتواند کل فضای زیر خود را پوشش دهد. حال اگر اسپرینکلر به دیوار چسبیده نصب شود، نیمی از الگوی پاشش با دیوار برخورد می کند؛ آب در نقطه برخورد جمع می شود و سمت دیگر فضا خشک می ماند. این برخورد باعث ایجاد نقطه کور می شود و آتش به طور مناسب پوشش داده نخواهد شد. در نتیجه، اسپرینکلر عملاً به یک تجهیز کم اثر یا بی اثر تبدیل می شود.

به همین دلیل، استاندارد تأکید می کند که حداقل فاصله اسپرینکلر از دیوار باید ۱۰ سانتی متر باشد تا آب فرصت پیدا کند قبل از برخورد به دیوار، به درستی پخش شود.

فاصله اسپرینکلر از چراغ

وجود چراغ ها و سایر اجزای سقفی می تواند مسیر پاشش آب را مختل کند؛ بنابراین رعایت فاصله استاندارد بین اسپرینکلر و چراغ ضروری است.

• حداقل فاصله اسپرینکلر از چراغ سقفی:
  معمولاً ۴۵ سانتی متر
• اگر چراغ بزرگ یا توکار باشد:
  فاصله ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر توصیه می شود.

چراغ های بزرگ، هالوژن های توکار و چراغ های آویز باید به عنوان مانع (Obstruction) در نظر گرفته شوند؛ یعنی نباید در مسیر پاشش اسپرینکلر قرار گیرند. این تجهیزات می توانند الگوی پاشش را منحرف یا مسدود کنند.

وقتی یک چراغ بزرگ، هالوژن فرو رفته یا چراغ آویز در زیر اسپرینکلر نصب می شود، عملکرد سیستم به طور جدی تحت تاثیر قرار می گیرد:

• جریان آب به جای پخش شدن، به چراغ برخورد می کند.
• بخشی از پاشش منحرف می شود.
• بخشی دیگر اصلاً به کف نمی رسد.
• زیر چراغ یک منطقه خشک ایجاد می شود که یک نقطه کور واقعی و بسیار خطرناک است.

هر جسمی که مسیر پاشش آب را قطع کند، مانند چراغ ها و المان های دکوراتیو، در عمل یک مانع مزاحم برای اطفای حریق محسوب می شود.

چه اقداماتی باید انجام شود؟

• فاصله استاندارد بین اسپرینکلر و چراغ یا هر نوع مانع سقفی باید رعایت شود.
• اگر چراغ ها یا المان های دکوراتیو بزرگ، حجیم یا آویز هستند، نصب اسپرینکلر اضافی ضروری است.
• اگر تعداد این آبجکت ها زیاد باشد، شبکه اسپرینکلر باید متراکم تر طراحی شود.

یک مثال ساده:

یک چراغ آویز بزرگ بالای میز ناهارخوری را تصور کنید. اگر اسپرینکلر دقیقاً بالای همان چراغ نصب شود، آب هنگام پاشش مستقیماً به چراغ برخورد می کند و پخش نمی شود. نتیجه آن است که در صورت وقوع آتش سوزی، اسپرینکلر فعال می شود اما آب تنها روی چراغ ریخته می شود و کف اتاق بدون پوشش باقی می ماند.

ارتفاع استاندارد اسپرینکلر

ارتفاع نصب اسپرینکلر ارتباط مستقیم با نوع آن دارد. به طور کلی:

اسپرینکلرهای سقفی باید در کمترین فاصله ممکن از سقف نصب شوند، معمولاً ۲.۵ تا ۱۵ سانتی متر پایین تر از سقف.هر چه ارتفاع سقف بیشتر باشد، ممکن است نیاز به تراکم بیشتر اسپرینکلرها وجود داشته باشد. در سقف های بالاتر از ۴.۵ متر، شرایط طراحی تغییر می کند و نوع اسپرینکلر هم باید متناسب انتخاب شود.

قوانین و استانداردهای فاصله اسپرینکلر

در این بخش، قوانین مهم دیگری که باید در پروژه ها لحاظ شوند را مطرح می کنیم:

1. رعایت فاصله از موانع

اسپرینکلر نباید در مجاورت موانعی قرار گیرد که مسیر پاشش آب را مختل می کنند. از جمله این موانع می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• داکت ها
• تیرچه ها
• چراغ های بزرگ
• کانال های تهویه
• باکس های تأسیساتی

حداقل ۳۰ سانتی متر فاصله از موانع برای جلوگیری از انسداد و ایجاد نقاط کور توصیه می شود.

2. فاصله از دریچه های تهویه

جریان هوای خروجی می تواند مسیر و الگوی پاشش آب را منحرف کند؛ به همین دلیل رعایت فاصله مناسب ضروری است.

حداقل فاصله اسپرینکلر از دریچه های HVAC، یک متر در نظر گرفته می شود.

3. فاصله از دیوارهای بلند یا نیم دیوار

دیوارهای بلند، نیم دیوارها و هر نوع جداکننده عمودی می توانند پاشش آب را مسدود یا محدود کنند. در چنین شرایطی، برای جلوگیری از ایجاد مناطق بدون پوشش، نصب اسپرینکلر اضافی الزامی است.

4. تعداد اسپرینکلرهای هر اتاق

تعداد اسپرینکلرها بر اساس موارد زیر تعیین می شود:

• متراژ فضا
• نوع کاربری و بار آتش
• ارتفاع سقف

طراح موظف است بر اساس استانداردهای مربوطه، تراکم پاشش و فاصله گذاری را مطابق شرایط محیط محاسبه کند تا پوشش کامل و عملکرد صحیح اطفای حریق تضمین شود.

فاصله استاندارد اسپرینکلر در سقف های مختلف

1. سقف تخت (Flat Ceiling)

این حالت رایج ترین و ساده ترین نوع نصب اسپرینکلر است.

• فاصله بین اسپرینکلرها: ۳ تا ۴.۶ متر
• فاصله از دیوار: ۱.۸ متر

این مقادیر به گونه ای انتخاب شده اند که الگوی پاشش به صورت کامل سطح زیر سقف را پوشش دهد و هیچ نقطه کوری ایجاد نشود.

2. سقف شیب دار

• اسپرینکلر باید در پایین سقف شیب دار نصب شود تا پوشش کامل داشته باشد.
• فاصله از راس سقف: حداقل ۹۰ سانتی متر

در سقف شیب دار، اسپرینکلر باید ۹۰ سانتی متر پایین تر از رأس سقف نصب شود تا گرما زیر سقف جمع نشود. زیرا این گرمای جمع شده باعث میشود اسپرینکلر دیر فعال شود. همچنین الگوی پاشش محدود نشود و آب به صورت کامل پخش شود. 

اسپرینکلر تقریباً چسبیده به گوشه ی سقف شیب دار نصب شده است . این یعنی:

• فعال شدن اسپرینکلر با تاخیر
• پوشش نصفه نیمه آتش احتمالی
• عدم پاشش صحیح آب توسط اسپرینکلر

همان طور که در تصویر مشاهده می شود، برخورد جریان پاشش با دیوار منجر به از بین رفتن الگوی صحیح پاشش می شود و بخش مقابل کاملاً خشک باقی می ماند. این وضعیت از نظر استاندارد NFPA و همچنین الزامات سازمان آتش نشانی کاملاً مردود است.

استانداردها تأکید می کنند که نصب اسپرینکلر در رأس سقف یا نزدیک آن، خطرناک بوده و باید اسپرینکلر حداقل ۹۰ سانتی متر پایین تر از رأس منتقل شود.

طریقه نصب صحیح مطابق تصویر زیر است:

3.سقف کاذب

• اسپرینکلر باید داخل فضای کاذب نصب شود
• استفاده از Concealed Sprinkler یا Flush Sprinkler توصیه می شود.

تعریف و تفاوت Sprinkler و Flush Sprinkler:

اسپرینکلر معمولی

اسپرینکلرهای متداول در سامانه های اطفای حریق شامل مدل های آویز (Pendant)، ایستاده (Upright) و کناری (Sidewall) هستند. این گروه از اسپرینکلرها به صورت روکار نصب می شوند و بخش های فعال آن ها شامل دفلکتور، آمپول حرارتی و اتصال بدنه، به طور کامل قابل مشاهده است. این نوع اسپرینکلرها به دلیل عملکرد قابل اطمینان و توزیع یکنواخت آب، در اغلب ساختمان های اداری، صنعتی و مسکونی مورد استفاده قرار می گیرند.

فلش اسپرینکلر / اسپرینکلر توکار

فلش اسپرینکلرها برای ایجاد یک نمای هماهنگ و کم جلب توجه در فضاهای داخلی طراحی شده اند. این اسپرینکلرها داخل سقف کاذب نصب می شوند و تنها یک رینگ یا صفحه ظریف در سطح سقف دیده می شود. دفلکتور این مدل در حالت عادی داخل بدنه قرار دارد و هنگام فعال سازی (پس از شکست آمپول حرارتی) به بیرون می جهد تا الگوی پاشش استاندارد را ایجاد کند. به دلیل ظاهر یکپارچه و طراحی مینیمال، این نوع اسپرینکلر بیشتر در هتل ها، دفاتر اداری مدرن و فضاهای تجاری سطح بالا استفاده می شود.

نتیجه گیری مقایسه ای:

اسپرینکلرهای معمولی به صورت روکار و کاملاً قابل رؤیت هستند و بیشترین کاربرد را در پروژه های عمومی دارند، در حالی که فلش اسپرینکلرها با نصب توکار، زیبایی بصری فضا را افزایش می دهند و در پروژه هایی با نیاز به طراحی معماری یکپارچه استفاده می شوند؛ هرچند هر دو نوع از نظر اصول عملکرد و الزامات استاندارد، تابع مقررات مشترک NFPA–13 هستند.

خطاهای رایج در فاصله گذاری اسپرینکلر

1. نصب بیش از حد نزدیک به دیوار
2. فاصله زیاد بین دو اسپرینکلر
3. نصب زیر سقف های شیب دار بدون توجه به زاویه
4. نصب در کنار چراغ های بزرگ بدون رعایت فاصله
5. نادیده گرفتن موانع و خروجی هوا
6. عدم محاسبه تراکم پاشش بر اساس سطح خطر

این اشتباهات در نهایت باعث می شود هنگام وقوع آتش، اسپرینکلر عملکرد مناسبی نداشته باشد. رعایت فاصله استاندارد اسپرینکلرها تنها یک الزام اجرایی نیست؛ بلکه یک مسئولیت مستقیم در برابر جان افراد محسوب می شود. اجرای صحیح فاصله گذاری، طراحی علمی و انتخاب درست اسپرینکلرها، ترکیبی است که می تواند عملکرد سیستم اطفای حریق را در حساس ترین لحظه تضمین کند.

سؤالات متداول برای خرید و استفاده از سیستم اطفا حریق آبی اسپرینکلرها و نصب آن ها :

1. حداقل فاصله بین دو اسپرینکلر چقدر است؟

حداقل فاصله استاندارد معمولاً ۱.۸ متر است. این فاصله برای جلوگیری از تداخل الگوهای پاشش تعیین شده است. نزدیک تر شدن دو اسپرینکلر موجب می شود:

• پاشش آب از هر اسپرینکلر، اسپرینکلر مجاور را مختل کند.
• دبی مؤثر کاهش یابد و نقطه کور ایجاد شود.
• برخورد اسپری ها باعث افت فشار و کاهش پوشش دهی گردد.
• احتمال خنک شدن اسپرینکلر مجاور و عدم فعال سازی صحیح افزایش یابد.

عدد ۱.۸ متر بر اساس تست های استاندارد NFPA تعیین شده و کمتر از آن خطای طراحی محسوب می شود.

2. فاصله اسپرینکلر از دیوار باید چقدر باشد؟

حداکثر فاصله مجاز از دیوار معمولاً ۱.۸ تا ۲.۳ متر و حداقل ۱۰ سانتی متر است. فاصله کمتر از مقدار حداقل موجب کاهش شعاع پاشش می شود.

3. فاصله اسپرینکلر از چراغ یا تجهیزات حرارتی چقدر باید باشد؟

فاصله توصیه شده معمولاً ۴۵ سانتی متر است. تجهیزات روشنایی بزرگ یا گرم شونده می توانند موجب گرم شدن زودهنگام یا اختلال عملکرد اسپرینکلر شوند.

4. آیا در سقف های بلند، فاصله گذاری اسپرینکلرها تغییر می کند؟

بله. در سقف های بالاتر از ۴.۵ متر، رفتار حرارتی محیط تغییر می کند و طراحی باید متناسب سازی شود. در سقف های بلند:

• حرارت دیرتر به اسپرینکلر می رسد و فعال سازی با تأخیر انجام می شود.
• آب طی مسیر طولانی انرژی خود را از دست می دهد و اثربخشی پاشش کاهش می یابد.
• لازم است تعداد اسپرینکلر افزایش یابد و فواصل کاهش یابد (مثلاً از ۴ متر به ۳ یا ۲.۵ متر).
• گاهی استفاده از مدل های خاص نظیر ESFR، CMSA یا High-Temperature ضروری است.
• شدت و تراکم پاشش باید بیشتر در نظر گرفته شود تا پوشش مؤثر تضمین گردد.

5. آیا وجود مانع بر عملکرد اسپرینکلر اثر می گذارد؟

قطعاً. هر مانعی که مسیر جریان آب را مسدود یا منحرف کند، باید در محاسبات فاصله گذاری لحاظ شود. موانعی مانند تیرهای سازه ای، داکت ها، چراغ ها و کانال های هوا می توانند باعث ایجاد مناطق بدون پوشش شوند و طراحی باید بر اساس شرایط واقعی سقف تنظیم گردد.