سیستم اطفاء حریق

سیستم اطفا حریق

وجود یک سیستم اطفا حریق شاید در نگاه خیلی از افراد آنچنان ضروری به نظر نرسد؛ اما در لحظه وقوع آتش‌سوزی می‌تواند جان و مال شما را نجات دهد. فقط چند دقیقه تأخیر در واکنش کافی است تا حادثه‌ای کوچک به فاجعه تبدیل شود. سیستم‌ اعلام حریق و اطفاء حریق با شناسایی سریع دود یا افزایش دما و فعال‌سازی خودکار تجهیزات خاموش‌کننده، به‌طور هماهنگ و بدون نیاز به دخالت انسان وارد عمل می‌شوند و آتش را مهار می‌کنند. این سیستم‌ها ترکیبی از حسگرها، اسپرینکلرها، شیرآلات و لوله‌کشی تخصصی هستند که عملکرد سریع و مؤثری دارند. آماده‌اید بدانید این سیستم‌ها از چه اجزایی تشکیل شده‌اند و چطور کار می‌کنند؟ در ادامه همراه ما باشید.

انواع سیستم اطفاء حریق

 همه آتش‌سوزی‌ها شبیه هم نیستند؛ پس طبیعی است که همه سیستم‌های اطفاء حریق هم یکسان نباشند. بسته به نوع ساختمان، میزان خطر، نوع مواد قابل اشتعال و حتی حضور یا نبودن افراد در محل، نوع سیستم خاموش‌کننده‌ای که باید استفاده شود، متفاوت است. گاهی یک کپسول آتش‌نشانی دستی کافی است و گاهی نیاز به سیستمی هوشمند دارید که در عرض چند ثانیه وارد عمل شود، بدون اینکه کسی حتی دکمه‌ای را فشار دهد.

در این بخش با انواع سیستم‌های اطفا حریق و همچنین انواع عملکرد سیستم های اطفا حریق آشنا می‌شوید؛

سیستم اطفا حریق دستی

ویژگی‌های سیستم اطفاء حریق دستی:

• نیاز به دخالت مستقیم انسان برای فعال‌سازی دارد.
• تجهیزات معمول شامل کپسول های آتش‌نشانی، شلنگ‌های آتش‌نشانی (Fire Hose Reels) و سیستم‌های آب‌رسانی (Hydrants) است.

 اجزای سیستم اطفاء حریق دستی:

• کپسول‌های آتش‌نشانی: قابل‌حمل و پرکاربرد برای مهار آتش‌های کوچک؛
• شلنگ‌های آتش‌نشانی (Fire Hose Reels): نصب‌شده روی دیوار برای رساندن آب با فشار بالا به محل حریق؛
• هیدرانت (Hydrants): شیرهای برداشت آب از شبکه عمومی برای استفاده توسط آتش‌نشان‌ها یا افراد آموزش‌دیده.

سیستم اطفا حریق خودکار

 سیستم اطفاء حریق خودکار، یکی از مهم‌ترین ابزارهای ایمنی در ساختمان‌ها، مراکز صنعتی و تجاری است که بدون نیاز به دخالت انسانی و تنها با تشخیص افزایش دما، دود یا شعله، به‌سرعت وارد عمل می‌شود. این سیستم‌ها معمولاً در سقف یا دیوارها نصب می‌شوند و بلافاصله پس‌از شناسایی حریق، ماده خاموش‌کننده (مانند آب، کف، گاز یا پودر خشک) را به ناحیه آتش‌گرفته پاشش می‌کنند. دقت بالا، واکنش سریع و عملکرد بدون وقفه از ویژگی‌های حیاتی این سیستم‌ها است که می‌تواند جان و مال افراد را از خطر آتش‌سوزی نجات دهد.

اجزای سیستم اطفاء حریق خودکار:

• سیستم‌های اطفا حریق خودکار بسته به نوع طراحی، معمولاً شامل اجزای زیر هستند:
• آشکارساز (Detector): تشخیص‌دهنده‌های حرارتی، دودی یا شعله‌ای که وظیفه شناسایی آغاز آتش را دارند.
• پنل کنترل مرکزی (Control Panel): مغز سیستم که سیگنال‌ها را دریافت می‌کند و فرمان فعال‌سازی را صادر می‌کند.
• شیرهای کنترل (Control Valves): باز و بسته کردن مسیر ماده خاموش‌کننده را برعهده دارند.
• مخازن یا منبع ماده خاموش‌کننده: شامل آب، گاز CO₂، فوم یا پودر بسته به نوع سیستم و محیط نصب.
• نازل‌ها یا اسپرینکلرها: تجهیزاتی که ماده خاموش‌کننده را به‌صورت پاششی در محیط پخش می‌کنند.
• منبع تغذیه اضطراری: برای عملکرد سیستم در صورت قطع برق.
• آژیر و هشداردهنده‌ها: برای اطلاع‌رسانی به افراد حاضر در محل و تخلیه سریع فضا.

اسپرینکلر رایج ترین روش اطفا حریق خودکار:

سیستم اطفا حریق سقفی که بیشتر با نام سیستم اسپرینکلر شناخته می‌شود، به‌دلیل واکنش سریع و پوشش مؤثر یکی از رایج‌ترین روش‌های اطفای حریق خودکار شناخته می‌شود که با نازل‌های حساس به حرارت، هنگام افزایش دما فعال می‌شوند. این سامانه شامل لوله‌هایی است که در نقاط مشخصی دارای نازل یا خروجی‌هایی به نام اسپرینکلر هستند. داخل هر اسپرینکلر، یک حباب شیشه‌ای قرار دارد که با مایعی حساس به حرارت (مانند گلیسیرین) پر شده است. زمانی که دمای محیط به حد مشخصی برسد، این حباب می‌ترکد و مسیر خروج آب را باز می‌کند تا آتش‌سوزی مهار شود. رنگ این حباب‌ها نشان‌دهنده دمای فعال‌سازی آن‌هاست و متناسب با نوع فضا انتخاب می‌شود.

اجزای سیستم اطفا حریق اسپرینکلر (اطفا حریق سقفی):

1. اسپرینکلر پایین‌زن (Pendent): از سقف آویزان می‌شود و آب را به‌سمت پایین و با الگوی مخروطی پخش می‌کند؛ پرکاربرد در ساختمان‌های مسکونی، اداری و تجاری.
2. اسپرینکلر بالازن (Upright): روی لوله‌های روکار نصب می‌شود و آب را ابتدا به بالا و سپس به پایین پخش می‌کند؛ مناسب برای فضاهای صنعتی و مناطق با احتمال یخ‌زدگی.
3. اسپرینکلر بغل‌زن (Sidewall): روی دیوار نصب می‌شود و آب را به‌صورت افقی و هلالی پخش می‌کند؛ مناسب برای راهروها، کمدها یا فضاهایی با محدودیت سقفی.
4. اسپرینکلر دکوراتیو (Concealed): طراحی شده برای مکان‌های با ظاهر حساس؛ درون سقف مخفی می‌شود و تنها هنگام فعال‌سازی ظاهر می‌شود.
5. مدل دیواری (Wall-side): مشابه بغل‌زن اما با طراحی خاص برای نصب روی دیوارهای خاص یا با محدودیت فضا.

تفاوت در نوع نصب و جهت پاشش آب میان این مدل‌ها، کاربرد آن‌ها را در محیط‌های گوناگون تعیین می‌کند و تأثیر زیادی بر کارایی سیستم اعلام و اطفای حریق دارد.

چرا استفاده از اسپرینکلرها مهم است؟

آتش‌سوزی‌های خانگی می‌توانند تنها در چند دقیقه به یک فاجعه تبدیل شوند، به‌ویژه برای کودکان و سالمندانی که امکان فرار سریع ندارند. اسپرینکلرها با عملکرد خودکار و حساس به دما، در همان لحظات اولیه فعال می‌شوند و فقط در محل آتش‌سوزی آب پاشش می‌کنند، بدون این‌که به باقی خانه آسیبی وارد شود. این سیستم‌ها در سقف یا دیوار پنهان می‌شوند و هزینه نصب آن‌ها نسبتاً پایین است؛ اما در زمان بحران می‌توانند جان افراد را نجات دهند و جلوی گسترش آتش را بگیرند.

سیستم اطفاء حریق اتوماتیک

سیستم اطفاء حریق به صورت اتوماتیک برای کنترل و خاموش کردن آتش طراحی شده است تا در همان دقایق اولیه و قبل از بوجود آمدن خرابی و گسترش آتش سوزی، آتش را خاموش کند. به یاد داشته باشیم که این سیستم کاملا خودکار عمل کرده و بدون دخالت انسان آتش را خاموش می کند.

برای اطفاء حریق به صورت اتوماتیک از مواد مختلفی استفاده می شود از جمله:

•  آب
• گاز
• پودر آیروسل
• فوم
• مه (water mist)
  سیستم اطفاء حریق آبی متعارف ترین سیستم خاموشی آتش در ساختمان های مسکونی، اداری، تجاری، هتل ها، پارکینگ ها، موزه ها، بنادر و انبارها است. نصب و راه اندازی این سیستم شامل : پمپ های آتشنشانی، مخازن ذخیره سازی آب، مجموعه زون کنترل ولوها  و اسپرینکلرها  می باشد.

قسمت های اصلی سیستم اطفا حریق اتوماتیک:

• مخزن ذخیره آب: مخزن ذخیره آب یکی از بخش‌های کلیدی در سیستم اطفا حریق اتوماتیک است که وظیفه تأمین آب مورد نیاز برای اطفای سریع و مؤثر حریق را بر عهده دارد. این مخازن معمولاً از جنس فلزی یا پلی‌اتیلنی مقاوم ساخته می‌شوند و بسته به ظرفیت مورد نیاز، در ابعاد مختلف طراحی می‌شوند.
• بوستر پمپ های آتشنشانی: ایجاد فشار و دبی مورد نیاز سیستم اطفا حریق آبی، با حداقل انرژی مصرفی و بالاترین راندمان

نکته: به منظور عملکرد دقیق و بی نقص در سیستم های کنترل جریان آب، از پرشرسوئیچ استفاده می شود و با کاهش یا افزایش فشار روی کلکتورفرمان قطع و یا وصل پمپ آتشنشانی صادر می گردد.

• شیرهای کنترلی: قطع و وصل کامل جریان سیال،جلوگیری از بازگشت سیالات عبور کرده،تنظیم عبور مقدارمورد نیاز سیال،تنظیم عبور و کنترل مقدار فشار سیال،کنترل و ایمن نگه داشتن دستگاه‌های تحت فشار
• اصولا درموتورخانه ها بدلیل امکان سرویس و نگهداری ،شیرآلات Wet Alarm Valve و شیر OS&Y نصب می‌شوند و در انشعابات از رایزر اصلی ،زون کنترل شامل شیرپروانه ایی ، شیر یکطرفه ، مانومتر فهرست شده (UL دار )،شیر تست و درین نصب می گردد.
• ● اسپرینکلر: مقدار بالا رفتن بیش از حد دما در محیط و یا اثرات آتشسوزی را تشخیص داده، آب را تخلیه کرده و در دقایق اولیه آتش را خاموش و از گسترش آن و ایجاد خسارات به میزان قابل توجهی می کاهد.
• ● جعبه ها و کپسول های آتشنشانی : جعبه های اطفاء حریق که به شبکه تر و خشک متصل می باشند، در 3 مدل فایرهوزریل و فایر باکس و هوزرک در پروژه ها متناسب با دستورالعمل سازمان ایمنی و آتشنشانی نصب می گردند.

نکته : 99درصد آتشسوزی ها به تنهایی توسط اسپرینکلر ها خاموش می شوند.

به‌طورکلی استفاده از سیستم اطفا حریق آبی به‌دلیل هزینه نصب و نگهداری مناسب، سادگی طراحی و کارایی بالا در فضاهای عمومی، هنوز هم انتخاب اول در بسیاری از پروژه‌های ساختمانی محسوب می‌شود.

نقشه نصب ساده سیستم اطفاء حریق  

سیستم‌های گازی

در فضاهای حساسی مثل اتاق‌های سرور و مراکز داده، جایی برای پاشیدن آب یا کف نیست. اینجاست که سیستم‌های گازی وارد می‌شوند؛ با استفاده از گازهایی مانند CO₂، FM200 یا گازهای بی‌اثر، آتش‌سوزی بدون آسیب به تجهیزات کنترل می‌شود. این سیستم‌ها سریع، تمیز و بی‌خطر برای دستگاه‌های الکترونیکی هستند و هیچ اثری از خود باقی نمی‌گذارند. انتخاب دقیق نوع گاز بسته به نیاز هر فضا، نقش مهمی در کارایی و ایمنی نهایی دارد.

سیستم‌های فوم

سیستم اطفا حریق اتوماتیک فوم یا کف یک راهکار حرفه‌ای و خودکار برای خاموش‌کردن آتش‌های ناشی از مایعات قابل اشتعال مثل بنزین یا روغن است. برخلاف سیستم آبی، فوم با ایجاد لایه‌ای ضخیم روی سطح آتش، اکسیژن را قطع و شعله را خفه می‌کند. به‌محض تشخیص حریق، ترکیب آب و کف‌زا وارد عمل می‌شود و از طریق نازل یا اسپرینکلر مخصوص، روی محل آتش‌سوزی پاشیده می‌شود. اگر در محیطی صنعتی یا پرریسک فعالیت دارید، این سیستم می‌تواند نقطه قوت ایمنی فضای شما باشد.

اجزای کلیدی سیستم فوم شامل موارد زیر است:

• مخزن مواد کف‌زا: نگه‌داری محلول فوم کنسانتره؛
• مخزن ذخیره آب: تأمین آب مورد نیاز برای ترکیب با فوم؛
• نسبت‌ساز (Proportioner): برای ترکیب دقیق ماده کف‌زا با آب؛
• ژنراتور فوم یا نازل‌های فومی: پاشش فوم بر سطح حریق؛
• پمپ مخصوص اطفاء فوم: تأمین فشار لازم برای انتقال ترکیب؛
• زون کنترل ولو و شیرهای کنترلی: برای کنترل جریان و ناحیه‌بندی عملکرد سیستم.

سیستم اطفاء فوم بیشتر در تأسیسات صنعتی، پالایشگاه‌ها، انبارهای سوخت، آشیانه‌های هواپیما و سکوهای نفتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر با مایعات خطرناک سروکار دارید، این سیستم می‌تواند خط دفاعی قدرتمندی برای ایمنی محل کار یا تاسیسات شما باشد.

انواع سیستم‌های اطفا حریق فومی

سیستم‌های اطفاء فومی با توجه به نوع کاربری، روش پاشش و ساختار مهندسی به چند دسته تقسیم می‌شوند. انتخاب نوع مناسب به عواملی مثل نوع مواد قابل اشتعال، شرایط محیطی و ساختار فضا بستگی دارد. در ادامه با رایج‌ترین انواع این سیستم‌ها آشنا می‌شوید:

• سیستم Low Expansion Foam (فوم با انبساط کم): رایج‌ترین نوع فوم با نسبت انبساط 1:20 که برای پوشش‌دهی سطح آتش و خفه کردن آن استفاده می‌شود. مناسب برای مخازن سوخت، انبارها و سطوح باز.
• سیستم Medium Expansion Foam (فوم با انبساط متوسط): با نسبت انبساط 1:20 تا 1:200، برای پوشاندن سریع‌تر فضاها و مقابله با پاشش مواد سوختنی استفاده می‌شود. مناسب برای آشیانه هواپیما یا انبارهای نیمه‌باز.
• سیستم High Expansion Foam (فوم با انبساط زیاد): با انبساط بیش از 1:200، حجم زیادی از کف را تولید می‌کند و مناسب برای فضاهای بسته، زیرزمین‌ها یا تونل‌هاست که نیاز به پُرشدن سریع دارند.
• سیستم فوم ثابت (Fixed Foam System): به‌صورت دائمی در محل نصب می‌شود و با فعال‌سازی خودکار یا دستی وارد عمل می‌شود. معمولاً در تاسیسات صنعتی و پالایشگاه‌ها کاربرد دارد.
• سیستم فوم متحرک (Mobile Foam System): شامل دستگاه‌ها و تجهیزات قابل‌حمل مانند فوم‌جنریتورها و تانکرهای کف‌ساز که برای موارد اضطراری یا محل‌های موقت استفاده می‌شوند.
• سیستم فوم محفظه‌ای (Subsurface Foam System): مخصوص مخازن سوخت مایع، که فوم از پایین وارد شده و به‌آرامی سطح مایع را می‌پوشاند تا از فوران و انفجار جلوگیری شود.

سیستم‌های پودری

در مقابله با آتش‌سوزی‌های ناشی از مواد شیمیایی فعال یا فلزات قابل‌اشتعال، سیستم‌های پودری عملکردی مؤثر و سریع دارند. این سیستم‌ها با پاشش ذرات ریز پودر خشک مانند پودر بی‌کربنات سدیم یا پودرهای مخصوص فلزات، واکنش‌های حرارتی را متوقف می‌کنند و جلوی گسترش حریق را می‌گیرند.

سیستم‌های شیمیایی مرطوب

در آشپزخانه‌های صنعتی، رستوران‌ها و محیط‌هایی که روغن و چربی عامل اصلی حریق هستند، سیستم‌های شیمیایی مرطوب بهترین انتخاب محسوب می‌شوند. این سیستم‌ها با پاشش ماده شیمیایی خاص، نه‌تنها شعله را خاموش می‌کنند، بلکه با ایجاد لایه‌ای خنک‌کننده و پوشاننده، از شعله‌ور شدن دوباره جلوگیری می‌کنند. مقاومت بالا در برابر حرارت، واکنش سریع و ایمنی بیشتر برای تجهیزات پخت‌وپز، این سیستم را به گزینه‌ای قابل‌اعتماد در فضاهای پرریسک تبدیل کرده است.

مزایای سیستم اطفاء حریق

• شناسایی آتش و اقدام برای خاموش کردن اولین شعله ها در کوتاه‌ترین زمان ممکن.
• این سیستم زمان لازم برای فرار افراد و رسیدن آتش نشان ها را فراهم کرده و خسارات جانی را به شدت کاهش می دهد.
• یکی دیگر از مزایای مهم این سیستم جلوگیری از گسترش آتش و کاهش آسیب های مالی است .
• این سیستم برای مکان های خاصی مانند آزمایشگاه‌ها، مراکز داده و کارخانه‌ها و انبار ها و سوله ها بسیار مناسب است .

استانداردهای مرتبط با سیستم اطفاء حریق

استاندارد NFPA /UL / FM برای اسپرینکلرهای وارداتی توسط شرکت مهندسی صباتام صنعت با برند KSFCO و بالب جاب آلمان

کاربردهای سیستم اطفاء حریق

• ساختمان‌های مسکونی، تجاری و اداری.
• کارخانه‌ها و تأسیسات صنعتی.
• انبارها و مراکز ذخیره‌سازی.
• مراکز داده (Data Centers) و سرور روم‌ها.
• نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها.
• فرودگاه‌ها، کشتی‌ها و وسایل نقلیه خاص.

 همچنین بخوانید : انواع پمپ های آتشنشانی 

نکات مهم در طراحی سیستم اطفاء حریق

• ارزیابی خطرات و انتخاب سیستم مناسب برای پروژه ساخت با انواع کاربری.
• رعایت استانداردهای ملی و بین‌المللی.
• نگهداری و سرویس دوره‌ای و طمینان از عملکرد صحیح سیستم.
• آشنایی افراد با نحوه عملکرد و استفاده از تجهیزات.

سیستم اطفاء حریق یک بخش اساسی از زیرساخت‌های ایمنی هر ساختمان یا محیط کاری است و طراحی صحیح آن بسیار مهم است. درواقع طراحی اصولی سیستم اطفاء حریق، نه‌تنها برای تضمین ایمنی جانی و مالی ضروری است، بلکه نقش کلیدی در اخذ تاییدیه آتش نشانی از مراجع ذی‌ربط نیز دارد.

نگهداری و تست‌های دوره‌ای در سیستم اطفا حریق

برای اینکه سیستم اطفاء حریق در لحظه حادثه درست عمل کند، بازدید و نگه‌داری منظم آن کاملاً ضروری است. همه اجزا مثل پمپ، اسپرینکلر، مخزن آب و شیرآلات باید به‌طور دوره‌ای بررسی و تست شوند. این بازدیدها طبق استانداردهایی مثل NFPA 25 به‌صورت هفتگی، ماهانه و سالانه انجام می‌شود.

در پایان هر بازه هم گزارش فنی تهیه می‌شود. در ساختمان‌های حساس، ثبت این مستندات برای دریافت تاییدیه‌های ایمنی اهمیت زیادی دارد. آموزش پرسنل هم نقش مهمی در آمادگی سیستم و واکنش سریع ایفا می‌کند.

قیمت سیستم اطفا حریق

قیمت سیستم اطفا حریق به عوامل متعددی بستگی دارد؛ از نوع سیستم (آبی، فومی، گازی و...) گرفته تا متراژ پروژه، تجهیزات مورد استفاده و سطح ایمنی مورد نیاز. از آن‌جایی که طراحی هر سیستم باید متناسب با شرایط محیطی و نیاز فنی هر پروژه انجام شود، پیشنهاد می‌کنیم برای دریافت مشاوره آتش نشانی، مشاوره تخصصی در انتخاب تجهیزات، و استعلام دقیق قیمت با ما تماس بگیرید.

شرکت مهندسی صباتام صنعت با سابقه موفق در واردات و تولید تجهیزات ایمنی و آتش‌نشانی، آماده ارائه راهکارهای استاندارد، باکیفیت و کاملاً رقابتی است.

سخن پایانی

در دنیایی که هر ثانیه می‌تواند سرنوشت‌ساز باشد، داشتن سیستمی که قبل‌از شما به خطر واکنش نشان دهد، یک مزیت نیست؛ یک ضرورت است. امنیت واقعی یعنی آسودگی خیال از اینکه حتی در زمان نبودتان هم خانه یا محل کارتان در برابر آتش محافظت می‌شود. سیستم اطفا حریق با عملکرد هوشمند، بی‌صدا و بدون جلب توجه، آماده است تا در لحظه حساس وارد عمل شود. این فناوری نه‌تنها جان انسان‌ها را نجات می‌دهد، بلکه از سرمایه، خاطرات و آینده محافظت می‌کند. انتخاب امروز شما، می‌تواند تضمین فردایتان باشد.

سوالات متداول

• نصب سیستم اطفاء حریق چقدر زمان می‌برد تا به‌طور کامل راه‌اندازی شود؟

مدت‌زمان نصب سیستم اطفاء حریق به نوع سیستم و وسعت پروژه بستگی دارد؛ اما معمولاً پس از نصب، چند روز نیز برای تست و تنظیم نهایی در نظر گرفته می‌شود.

• برای اتاق سرور چه نوع سیستم اطفاء حریقی مناسب است؟

برای اتاق سرور، سیستم اطفاء حریق گازی مثل FM200 مناسب است چون بدون ایجاد رطوبت، آتش را خاموش می‌کند و به تجهیزات آسیبی نمی‌زند.

• آیا پس‌از نصب سیستم اطفاء حریق نیاز به سرویس دوره‌ای دارد؟

بله، برای حفظ عملکرد دقیق و ایمن، سرویس و تست دوره‌ای سیستم اطفاء حریق بر اساس استانداردهای معتبر الزامی است. این کار باید به‌صورت منظم توسط افراد متخصص انجام شود.